Sommige christenen vinden dat de kerk zich kritischer moet uitlaten over het huidige kabinet. Er is een oproep bij de classis binnengekomen om de synode te vragen zich uit te spreken tegen extreem rechts.
In een verklaring (geïnitieerd door Micha) over extreemrechts gedachtegoed nemen een heel aantal predikanten en christelijke leiders stelling. Vanuit ‘de overtuiging dat alle mensen gelijkwaardig zijn’, verklaren de ondertekenaars dat de christelijke boodschap, ook wel evangelie genoemd, niet samen kan gaan met extreemrechts gedachtegoed. De verklaring stelt dat een gedachte van ‘eigen volk eerst’ onmogelijk kan samengaan met een Bijbelse boodschap van naastenliefde. Ook benadrukken de ondertekenaars het pijnlijke verleden van de kerk, waarin meer dan eens te lang gezwegen is over onrecht.
Het is een duidelijke verklaring die Micha Nederland verspreidt: extreemrechts en vreemdelingenhaat zijn niet verenigbaar met het evangelie. Maar hoe werkt zo’n verklaring?
Moet de kerk spreken?
Wat kan en wat moet de kerk zeggen en doen in deze tijd? Is dit profetisch spreken de goede weg? En hoe zit het met de leden van de kerk? Uit onderzoek blijkt dat een heel aantal christenen op radicaal rechtse partijen heeft gestemd. Hoe voeren we het gesprek onderling? Past het de kerk wel zich nu uit te spreken? En waar tegen en waar voor precies?
Op de site van de Raad van Kerken staan een heel aantal essays waarin de schrijvers vooral de dialoog zoeken. Ik vind dat zeer wijs en sympathiek. Want het is een ingewikkelde tijd waarin wij leven, en er zijn geen pasklare antwoorden. Ik denk dat het ons past een zoekende en tastende houding aan te nemen zoals een van de schrijvers stelt. Jan-Jaap van Peperstraten (Essay 3: Een Tijd van Erosie – Raad van Kerken in Nederland) stelt ook:
“Eén van de redenen dat we niet kunnen terugvallen op de woorden van vroeger is niet enkel dat de samenleving een geheel andere is. Ook de kerk bevindt zich in een fundamenteel andere positie dan zij ooit deed. Klein, gemarginaliseerd, zonder vanzelfsprekende toegang tot massamedia en macht, bevindt zij zich in een samenleving die niet zozeer ontkerkelijkt maar postchristelijk is. Woorden, beelden en gestes uit het christelijke geloof worden niet eens zozeer inhoudelijk bestreden. Ze worden niet eens meer herkend voor wat ze zijn. In een context waarin het ‘eigene’ wordt verheerlijkt en het ‘vreemde’ wordt verworpen zijn wij vreemd geworden.”
Polarisatie
We zien een samenleving waarin de tegenstellingen steeds scherper worden. Het gevaar is dat er niet langer met elkaar gesproken wordt, maar alleen nog maar ‘geroeptoeterd’ naar elkaar. Terwijl luisteren en proberen begrip op te brengen voor elkaar hard nodig zijn.
Erik Borgman (Essay 1: Uittocht uit de hoop-loosheid – Raad van Kerken in Nederland) schrijft: “Veel mensen zien in dat we met urgente problemen worden geconfronteerd. Problemen die niet kunnen worden opgelost op de gebruikelijke manier. Toch lukt het maar niet om ze gezamenlijk aan te pakken. Onze standpunten lijken zich vooral tegen elkaar af te zetten in plaats van dat we ons inspannen gezamenlijk te achterhalen wat er aan de hand is zodat wij daarop kunnen ingaan, De verdeeldheid lijkt alleen maar te groeien, ook in de landen om ons heen. Hoe komt dat en wat kunnen wij eraan doen?”
De kerk zou juist een rol kunnen spelen in het overbruggen van de tweedeling en tegenstellingen. Daarom is het de vraag of het handig is om nu een op extreemrechts gericht politiek signaal af te geven. In het verleden hebben we slechte ervaringen opgedaan in het debat over de plaatsing van kruisrakketten in de jaren 80 van de vorige eeuw. De kerken waren toen ernstig verdeeld. Is het niet beter je te richten op concrete maatregelen in de kritiek? Zoals de kerken zich nu uitspreken tegen de afschaffing van de bad-brood en bed-regeling waardoor mensen in de kou worden gezet.
Profetisch spreken
‘Ja, u kan pissig worden, dat ik hier boos om word.’ Het was een van de sleutelmomenten van de algemene politieke beschouwingen, toen ChristenUnie-fractievoorzitter Mirjam Bikker zich omdraaide naar Geert Wilders, Dilan Yesilgöz, Caroline van der Plas en Nicolien van Vroonhoven. Hun plan de noodsituatie in Nederland uit te roepen vanwege asiel, zorgt voor ongekende politieke hoogspanning. – zo was op 25 september in Trouw te lezen.
En dit is een punt waar de kerken nu ook kritiek op zouden moeten uiten: het willen uitroepen van een noodsituatie vanwege asiel. Nederland heeft een lange traditie van opvang van vluchtelingen en verdraagzaamheid. Afgelopen zaterdag memoreerde de Waalse predikant van Amsterdam Joost Röselaers deze geschiedenis nog met het oog op de Hugenoten, die gevlucht uit Frankrijk in Nederland asiel zochten, en die de Waalse kerken in de PKN hebben gesticht.
“Asielbeleid maken via noodrecht is ‘glibberig’, ‘piraterij’, het is ‘rechtsverachting in plaats van rechtsbetrachting’, dreef Bikker in het debat de piketpalen de grond in. Met als slotakkoord, premier Schoof aankijkend: “Wat is dit voor staatsrechtelijk leiderschap, vraag ik de premier?” Het kan irritant gevonden worden, voegde ze nog toe. “Maar ik sta hier als hoeder van de democratische rechtsstaat.”
Herbronnen
Tevens is het van belang dat we als kerken aan herbronning doen. Het is goed terug te keren naar vragen als: Wat betekent het kerk te zijn in deze tijd? Waar vinden we sporen van God in deze wereld in dit tijdsgewricht? Waar is Christus aan het werk? En moeten wij hem niet zoeken en navolgen? Ik geloof dat Christus voortdurend in de deur van de kerk staat te wenken en ons uitnodigt hem na te volgen in zijn werk in deze wereld. Waar kunnen wij present staan voor mensen die op een naaste rekenen? Waar het niet langer om de buitenkant draait, maar waar mensen werkelijk om elkaar bewogen zijn? Want dat is toch waar wij iets van God kunnen ervaren?
Hoop en verbinding
Erik Borgman schrijft: “Hoop verbindt ons met de wereld en met elkaar. Hoop is in staat gemeenschap te scheppen tussen ongelijksoortige groepen, individuen en entiteiten. Wij delen dan immers dezelfde wereld en dezelfde concrete situaties als bronnen van hoop. Eerder dan te pretenderen dat zij in staat zijn hoop te brengen, zouden de kerken individuen en groepen moeten faciliteren de wereld te herontdekken als plaats van hoop. Zonder selectie. Door zich gezamenlijk in te zetten ontstaat er te midden van alle verschillen een geleefde verbondenheid die gebaseerd is op de gedeelde menselijkheid en de afhankelijkheid van de plaats van leven. Naar gelovige overtuiging wordt op deze manier Gods betrokkenheid bij de wereld herontdekt. Dat hoef je echter niet te beamen om van het engagement profijt te hebben.
Het gaat de kerk er niet om zieltjes te winnen, zegt paus Franciscus steeds. Het gaat erom dat Gods Geest van dienstbaarheid, solidariteit en liefde voor de wereld meer ruimte krijgt. Zodat er nieuwe hoop geboren en gedeeld kan worden. Dat lijkt mij een waardige missie voor de kerken in onze wereld.”
Ds. Marco Luijk
20 september 2024
